Yoori's Blog

Khi tôi quyết định bước chân vào con đường trở thành một biên kịch, thời điểm đó, người ta bảo rằng phim truyền hình Việt Nam đang tuột dốc. Ở độ tuổi 23, tôi tự tin rằng tôi có thể vươn lên dễ dàng với năng lực bản thân. Lúc đó tôi đã bỏ qua một vấn đề rằng, người ta quan tâm đến tuổi tác của tôi hơn là năng lực hay kịch bản của tôi.

Tôi chưa từng thích bất kỳ phim truyền hình Việt Nam nào được sản xuất sau năm 2008. Không phải là tôi hoàn toàn không thích hay không xem phim truyền hình Việt Nam, chỉ là đối với tôi, những bộ phim như Giã Từ Dĩ Vãng, Đồng Tiền Xương Máu, Hướng Nghiệp, Đất Phương Nam, Đất Khách, Mùi Ngò Gai, Dù Gió Có Thổi, Sóng Ở Đáy Sông… đã rất hay rồi, và khi tôi xem những phim được sản xuất sau đó không hay bằng, tôi không thể thích những phim đó được.

Cho đến tận năm 22 tuổi, tôi vẫn không hề nghĩ rằng tôi sẽ bước chân vào thị trường phim thương mại. Khi đó, tôi chỉ muốn làm ra những bộ phim theo cách mà tôi muốn, kể ra những câu chuyện mà tôi muốn kể ra. Chỉ thế thôi.

Có một thời gian, các kênh truyền hình chiếu liên tục những bộ phim dở tệ. Những phim đó tệ đến mức học sinh cấp 2 cũng có thể viết hay hơn. Tôi ghét lắm. Phim nào tôi cũng chê. Tôi chê nhiều đến mực mẹ tôi phát bực, và nói rằng: “Nếu mày giỏi hơn người ta sao mày không làm biên kịch đi?”. Câu nói đó đã ghim vào đầu tôi, như một lưỡi dao nhọn.

Một thời gian sau đó, gia đình tôi gặp khó khăn. Tôi buộc phải lao ra đường kiếm sống. Lúc đó tôi tự hỏi bản thân rằng “Điều mày giỏi nhất là gì?”. Chẳng có gì cả. Tôi chỉ biết vài thứ cơ bản về làm phim. Mà thực tế là tôi chẳng làm được gì ra hồn cả. Trong số những kỹ năng về làm phim, thứ tôi hiểu rõ nhất chỉ có viết kịch bản. Khi đó tôi nghe nói rằng thu nhập của biên kịch khá cao, tối thiểu 150 triệu cho một bộ kịch bản phim truyền hình 30 tập. Tôi cần tiền để lo cho gia đình. Tôi cần tiền để làm phim cho riêng mình. Câu nói của mẹ tôi lại xuất hiện trong đầu tôi. Vậy nên tôi quyết định viết một bộ kịch bản phim truyền hình, để bán, vì khi đó tôi nghĩ rằng tôi không đủ sức để đạo diễn nó ở tuổi 23.

Đề cương kịch bản đầu tay của tôi nhận được lời khen từ một cô biên tập – duyệt phim cho HTV đã về hưu và đang cộng tác với một hãng phim lớn khi đó. Cô đề nghị tôi gửi đề cương đến phòng biên tập của hãng phim nơi cô đang làm. Ở đó, tôi đã chịu đựng sự nhục nhã và tổn thương mà cả cuộc đời này tôi không thể quên được.

Đó là vào ngày sinh nhật thứ 23 của tôi, cũng là tròn 3 tuần từ khi tôi gửi đề cương đến hãng phim. Tôi gọi điện cho biên tập và nhận được câu trả lời là: “Đề cương của em gửi là file PDF nên một nửa số máy của phòng biên tập không đọc được. Anh đọc được đề cương em gửi nhưng nó quá bình thường, câu chuyện chẳng có gì mới lạ, chỉ cỡ 3,5/10 điểm là cùng, mà kịch bản phải trên 5 điểm bên anh mới duyệt”. Lúc đó đối với tôi, tất cả niềm tự hào, tự trọng, danh dự, niềm tin, đều bị đập nát.

Một năm sau, TodayTV chấm đề cương đó 9/10 điểm.

Mãi sau này, khi gặp nhiều người làm biên kịch, biên tập, cò kịch bản hơn, tôi mới biết rằng: Không quan trọng kịch bản tôi viết ra tốt đến đâu, nếu tôi không chịu lobby 30% tức khoảng 50 triệu tiền nhuận bút cho biên tập, kịch bản của tôi sẽ không bao giờ được duyệt. Tôi trở nên ghê tởm, khinh bỉ và coi thường giới biên kịch, biên tập từ đó.

Tôi chưa bao giờ xác định bản thân là một biên kịch. Tôi là một người theo đuổi nghiệp đạo diễn, vậy nên khi tôi viết kịch bản, tôi tưởng tượng rằng tôi sẽ đạo diễn nó. Tôi viết kịch bản với góc nhìn của đạo diễn, không phải của biên kịch. Điều đó khiến tôi trở nên khác biệt. Điều đó cũng khiến tôi trở nên thất nghiệp.

Từ ngày đầu tiên tôi bắt tay vào viết đề cương kịch bản phim truyền hình đầu tay, cho đến ngày tôi quyết định gác bút không viết thương mại nữa, thu nhập mà tôi kiếm được từ công việc viết kịch bản thực sự chẳng đáng là bao. Phần lớn thu nhập của tôi đến từ những công việc như sản xuất, quay phim, dựng phim nhiều hơn. Một phần vì tôi không có nhiều mối quan hệ trong giới, phần nữa là vì nhiều nơi đưa giá quá thấp mà yêu cầu quá cao tôi không muốn nhận. Người ta bảo là nghèo mà chảnh chó ấy. Gâu gâu…

À, như vậy không có nghĩa là tôi không biết gì về viết kịch bản thương mại nhé. Công việc ngoài hiện trường cho tôi nhiều kinh nghiệm hơn, cũng như vì tôi làm khá nhiều việc từ sản xuất, quay phim, dựng phim đến cả diễn viên quần chúng, tôi có thể nắm rõ ràng và chính xác hơn việc nội dung kịch bản khi ra thực tế sẽ như thế nào, phải viết cái gì, viết ra sao để ekip có thể quay được. Đó là cái mà nhiều biên kịch bỏ qua. Đó là cái mà biên kịch cần làm để phim tốt hơn, nhưng nhiều người lại viện cớ để không phải làm cho đúng.

Đã hơn 5 năm từ ngày tôi quyết định viết kịch bản phim truyền hình kiếm sống. Nghe có vẻ tệ nhưng mục đích đầu tiên khi tôi viết kịch bản phim truyền hình là để kiếm tiền, chứ chẳng phải vì đam mê đam mỹ gì cả. Đam mê, đến cuối cùng, cũng chỉ là một từ sáo rỗng mà thôi.

Suốt 5 năm qua, tôi gặp hàng trăm người đi viết kịch bản, cả trên facebook lẫn ngoài đời. Rất nhiều người nói với tôi rằng họ đam mê, đam mê mãnh liệt, họ đam mê tới mức sẵn sàng dành ra vài tháng đến vài năm để thử sức mình với vai trò biên kịch. Tôi không biết nên làm gì với họ mà không khiến tôi phải đi tù, nên tôi chỉ có thể mỉm cười, và giữ chặt nắm đấm của mình lại.

Tôi mất 10 năm để học làm phim sao cho “đúng”, cho “đủ” (chứ chưa dám nói tới “đẹp” và “độc”). Tôi mất 7 năm để được công nhận là có chút kiến thức về kỹ thuật viết kịch bản. Tôi mất 5 năm để được các đạo diễn và nhà sản xuất gọi tên kèm theo chức danh “biên kịch” (dù họ chỉ gọi tôi là biên kịch sau khi tôi đã chuyển hướng sang sản xuất và quay phim). Tôi mất hàng ngàn ngày, hàng chục ngàn giờ làm việc không ngơi nghỉ để có được chút thành tựu nhỏ bé đầu tiên. Và bạn đang nói với tôi cái quái gì vậy? “Thử sức” sao? Với người khác đó là sự nghiệp cả đời, còn với bạn đó chỉ là “thử sức”?

“Làm thế nào để trở thành biên kịch?” Đó là câu hỏi tôi nhận được nhiều nhất. Câu hỏi tôi nhận được nhiều tiếp theo là “Một tập được bao nhiêu tiền?”. Ừ thì rõ ràng chuyện tiền bạc là tốt, nhưng hỏi câu đó khi thậm chí cấu trúc ba hồi là gì còn không biết thì thật sự rất kỳ. Rất là kỳ luôn ấy.

Có một thực tế khá buồn là ở tại ngay chính thủ đô giải trí của cả nước là nơi tôi đang sống đây, chẳng có lấy một chỗ dạy viết kịch bản cho ra hồn. Đại học Sân khấu – Điện ảnh TP.HCM không hề có khoa biên kịch. Ở khoa Văn học – Ngôn ngữ Đại học KHXH&NV TP.HCM viết kịch bản phim là một môn học cho biết chứ không phải một ngành riêng. 10 năm trước, khi Chính phủ đưa ra những chính sách phát triển nền điện ảnh và truyền hình nước nhà, nhu cầu về kịch bản phim bỗng dưng tăng lên hàng chục lần, cũng từ khi đó, bắt đầu xuất hiện hàng loạt khóa học “biên kịch” ngắn hạn, nhằm bổ sung lực lượng biên kịch mới cho ngành.

Phim Việt Nam rơi vào thời kỳ tăm tối từ đó.

10 năm đã trôi qua. Đến ngày hôm nay, đến tận giờ phút này, vấn có rất nhiều, rất nhiều đạo diễn và nhà sản xuất đang phải truy lùng khắp nơi, để tìm kiếm một kịch bản có thể sử dụng được. Khi không tìm được, họ buộc phải lựa chọn phương án cuối cùng: mua kịch bản phim từ nước ngoài, mà thường được gọi là kịch bản phim Việt hóa. Mỗi lúc như vậy, có hằng hà sa số “biên kịch” gào lên, chỉ trích, đòi công đạo cho các biên kịch đang không bán được kịch bản cho ai.

Ở góc nhìn biên kịch, tôi có thể hiểu cho sự tức giận này. Nhưng đứng ở góc độ đạo diễn, nhà sản xuất, nhà đầu tư, tôi thà mua kịch bản Việt hóa với giá cao để còn có cơ hội thu hồi vốn, còn hơn bỏ tiền tỷ ra làm một phim từ mấy cái kịch bản rác rưởi thậm chí không dùng để tái chế được.

Nghe nặng nhỉ? Nhưng thực tế là vậy.

Nhiều người viết kịch bản hay than vãn rằng nhà sản xuất trả nhuận bút thấp quá. Ủa? Thấp quá không vui thì đừng nhận đừng làm. Đơn giản mà. Nhưng mà cũng hãy nghĩ xem, tại sao họ lại trả cho người viết kịch bản giá thấp như vậy? Câu này dễ trả lời thôi. Vì người viết kịch bản ở cái thành phố này còn dễ tìm hơn cả nhà vệ sinh công cộng nữa.

Chỉ cần lên facebook, tìm kiếm một nhóm với keyword “biên kịch”, sẽ ra rất nhiều kết quả. Nhấp vào những nhóm hiển thị kết quả đầu tiên, có thể thấy những nhóm này có tới hàng ngàn thành viên. Tham gia nhóm, gõ một cái tin “Tìm biên kịch”, thì sẽ có hàng trăm người nhảy vào bình luận, nhắn tin. Tất cả những thao tác đó chỉ mất khoảng 10-30 phút. Tìm một cái nhà vệ sinh công công ở thành phố này còn mất nhiều thời gian hơn.

Nhưng trong số hàng trăm, hàng ngàn, hàng chục ngàn người đó, có mấy người trình bày được một cái kịch bản cho ra kịch bản? Các đạo diễn, các nhà sản xuất là người biết rõ nhất.

Một kịch bản phim truyền hình 30 tập có giá tối thiểu là 5 triệu/tập, tức là 150 triệu/ bộ kịch bản. Với người viết kịch bản, con số đó khá lớn. Ừ, lớn thiệt. Nhưng chi phí để sản xuất một bộ phim truyền hình 30 tập là từ 3 đến 6 tỷ, và nhà sản xuất phải bỏ ra ngần đó tiền mà hiếm khi xin được tài trợ, những người viết kịch bản có bao giờ nghĩ tới điều đó chưa?

Khi người viết kịch bản bán kịch bản xong, họ cầm cọc tiền về nhà thảnh thơi thư giãn, hết nhiệm vụ và trách nhiệm. Còn nhà sản xuất, họ phải bỏ số tiền gấp 20 lần giá trị kịch bản, thuê hàng trăm người, mất cả năm trời để làm ra một bộ phim, mà nếu đài truyền hình thấy dở quá không mua thì mấy tỷ đó coi như mất trắng.

Người viết kịch bản có thể biện hộ “Kịch bản tôi viết hay, tại đạo diễn làm dở”. Ai mà nói câu đó trước mặt tôi chắc tôi tát người đó vỡ hàm. Không có kịch bản nào hay mà phim ra lại dở cả, nhất là phim truyền hình. Kể cả khi đạo diễn và diễn viên có làm tệ đến đâu, thì một kịch tốt 8 điểm có thể ra phim 5 điểm vừa đủ xem dù không xuất sắc. Nhưng kịch bản 5 điểm thì đừng ảo tưởng rằng có thể thành phim 10 điểm.

Sau một thời gian không quá dài cũng chẳng quá ngắn vật vã trong ngành, tôi nhận thấy có vài chuyện thế này:

Vài năm trước, trường SIFS được thành lập. Mọi người thường bảo rằng tôi là antifan của trường đó, nhưng không, tôi tôn trọng các lớp DOP và chỉnh màu bên đó, tôi chỉ khinh ra mặt từ thầy đến trò của lớp biên kịch bên đó thôi.

Tại sao ư?

Riêng trong năm 2015, tôi phỏng vấn tuyển dụng hơn 50 người viết kịch bản. Không ai đậu cả. Nhiều bạn trong số đó vừa tốt nghiệp khóa biên kịch từ SIFS ra. Các bạn đều giống nhau, mở mồm ra là “Save the cat”, nhưng khi được hỏi Save the cat là gì thì chẳng ai trả lời được. Cấu trúc ba hồi là gì các bạn cũng chẳng biết. Giáo viên chính của các bạn là Kay Nguyễn thậm chí có lần tôi còn chứng kiến cô ta phát biểu tại một cuộc thi phim ngắn rằng cấu trúc phim là “Đề – Thực –Luận – Kết” của thơ Đường. OK chắc gần đây ở Mỹ người ta dạy cấu trúc phim kiểu đó, bởi tài liệu từ những năm 2000 trở về trước chỉ toàn dạy cấu trúc ba hồi thôi nên tôi cũng chỉ rành mỗi cấu trúc ba hồi.

Điều khiến tôi cực kỳ khó chịu là cách các bạn từ nơi đó ra biến một kỹ thuật vốn chỉ đơn thuần là biến thể cụ thể hơn từ cấu trúc ba hồi cơ bản là “Save the cat” thành một thứ gì đó cao siêu, xu hướng, đẳng cấp. Chẳng biết từ khi nào mà người người save the cat, nhà nhà save the cat; đến nỗi tôi có cảm tưởng như PETA tài trợ chương trình này vậy.

Thế nhưng có bao nhiêu bạn thực sự hiểu “Save the cat” là gì?

Trong vòng 5 năm trở lại đây, các lớp dạy viết kịch bản mọc lên như nấm. Những khóa biên kịch ngắn hạn với lời hứa hẹn sự nghiệp đỉnh cao nhiều không kể xiết. Cứ vài ba tháng lại có một khóa mới. Cứ vài ba tháng lại có một lứa “biên kịch” mới xuất chuồng. Mấy người trong số đó làm được việc? Tỷ lệ tôi cập nhật là dưới 3%, nhưng các anh đạo diễn và sản xuất lớn bảo tôi rằng con số đó còn nhiều quá, con số của họ ít hơn rất nhiều.

Sự phát triển quá nhanh của Youtube và Facebook cũng như công nghệ làm phim ngày càng gọn nhẹ khiến việc làm phim ngày càng dễ dàng hơn. Sự phát triển của các kênh truyền hình cũng như nhu cầu giải trí online của khán giả ngày càng lớn, biến nghề làm phim nói chung và nghề biên kịch nói riêng trở thành mảnh đất màu mở mà nhiều người muốn nhảy vào. Khi nhu cầu số lượng ngày càng tăng và chất lượng không theo kịp thì cái kết là có quá nhiều thứ chẳng ra gì xuất hiện. Nhu cầu về nội dung ngày càng nhiều, nhưng số lượng người viết kịch bản quá ít, biến nghề này trở thành một nghề hot, xu hướng. Nhiều bạn trẻ bước chân vào nghề với thái độ thử sức, cho rằng viết kịch bản dễ ăn, biết viết chữ và tưởng tượng là viết được. Các bạn cũng qua lười biếng, ngại khó, ngại khổ, nên các bạn đăng ký vào những khóa ngắn hạn 3 tháng, 6 tháng, học được vài thứ cơ bản, rồi cầm cái bằng vô dụng của các bạn ra dằn mặt người không có bằng như tôi đây. Nó như một trò hề vậy. Mà thậm chí các bạn còn chẳng có khiếu hài.

Tôi vừa bước qua khỏi tuổi 27 tháng trước. Sau hàng năm trời cố gắng, đến bây giờ tôi mới được vài người công nhận. Nhiều người bạn của tôi, đến giờ vẫn chưa có cơ hội đó. Làm phim nói chung và viết kịch bản nói riêng, là một hành trình dài đầy gian nan, vô cùng gian khổ. Con đường này không dành cho những bạn trẻ muốn rong chơi hay thử sức mình. Thực ra bạn muốn thử sức cũng được thôi, nhưng làm ơn tránh xa những người như tôi ra. Chúng tôi, những người dành cả tuổi trẻ để được bước chân vào nghề, đánh đổi tất cả để được làm nghề, cố gắng bám trụ trong nghề bằng cả sinh mạng, không hề cảm thấy vui vẻ khi chúng tôi nỗ lực hết sức và bạn chen chân vào cản đường chúng tôi chỉ để “thử sức” cho vui. Nếu bạn thật sự muốn có một vị trí trong giới làm phim, hay bạn muốn được công nhận như một người biết viết kịch bản, thì hãy nỗ lực hết sức mình, cúi đầu, tôn trọng và dành mọi thời gian bạn có để học hỏi từng điều nhỏ nhặt một. Tuổi trẻ chỉ có vài năm. Thời gian mỗi người đều có hạn. Bạn đang đi sau chúng tôi, vậy nên bạn phải chạy thật nhanh để đuổi kịp chúng tôi. Nhưng hãy nhớ rằng: Trước khi chạy, hãy tập đi, nếu bạn không muốn ngã sấp mặt.

Học một khóa 3 tháng cũng tốt, nhưng bạn phải biết bạn đang học cái gì. Đừng nghĩ đến chuyện kiếm tiền, khi thậm chí bạn còn không viết cho chỉn chu được một cái kịch bản phim ngắn 5 phút. 3 tháng là khoảng thời gian để bạn học được vài thứ cơ bản. Sau đó hãy dành thêm 3 năm để xem thật nhiều phim hay, học thật nhiều kỹ thuật, viết thật nhiều, thật kỹ, thật chăm chút. Sau 3 năm đó, nếu bạn vẫn còn muốn viết, hãy viết một kịch bản thật tuyệt vời. Một cái thôi. Chỉ một kịch bản tốt nhất mà bạn có thể viết ra được. Sau đó, phụ thuộc vào tổ nghiệp.

Riêng với cá nhân tôi, tôi nghĩ độ tuổi đẹp nhất để bạn bắt đầu học viết kịch bản, là sau năm 25 tuổi.

Ở tuổi 20, điều tốt nhất mà bạn có thể làm, là đón nhận mọi sự tổn thương.

©yooribae

---

⊕ Nếu bạn đọc đến những dòng này, thì rất cảm ơn sự cố gắng của bạn. Tôi viết bài này trong thời gian chờ máy render phim, và mục đích chính chỉ là chia sẻ chút quan điểm cá nhân. Tôi biết rằng một bài viết dài 6 trang A4 toàn chữ không hình ảnh bán nude minh họa như này sẽ rất khó đọc, nhưng tôi đã thức hai mươi mấy tiếng rồi nên thôi tôi sẽ chèn hình sau. Thời gian trôi qua, dạo này tôi cũng trở nên đằm thắm và dịu dàng hơn rồi. Nhưng mà tôi vẫn không thể chịu được chuyện nghề nghiệp của tôi ngày càng bị xem thường bởi chính những người muốn bước vào làm nghề đó. That’s really sad.